ปล.เพลงข้างบนนี้ไม่เกี่ยวกะบทความ


ฉันท์เรื่อง ความเปลี่ยนแปลง ซึ่งประพันธ์โดย อัศนี พลจันทร (นายผี) ฉากที่กล่าวถึง พระยาพล ผู้รั้งเมืองกาญจนบุรี(เจ้าเมืองกาญจนบุรี/ผู้ว่าราชการจังหวัดกาญจนบุรี) ได้บรรยายถึงเหตุการณ์ พม่ามารอบปล้นราษฎรฝ่ายไทย พระยาพลจึงสั่งให้ระดมกำลังพล เพื่อไปแก้แค้นพม่าที่เมือง ปิล๊อก (เมือง ปิล๊อกติดจังหวัดกาญจนบุรี) พระยาพล รอบเข้าเมืองปิล๊อกและกุดหัว เจ้าเมืองปิล๊อก ขาดกระเด็น พร้อมทั้งยึดเอา หอกเพชร ของเจ้าเมืองพปิล๊อกไว้ ฉันท ๑๑ (แต่งโดยยึดเสียงเป็นเกณฑ์) นั้นมีความว่า

ขุนม่านบ่เข็ดขาม..........มาลอบปล้นที่ปลายเมือง
ยินความให้แค้นเคือง....ก็เคี้ยวกรามดั่งเพลิงกัลป์
แม้มึงแมลงเม่า............จะมาม้วยเมื่อสำคัญ
เพลิงแรงว่าแสงจันทร์...แลมาตอมก็ตายเปลือง
โดดลงที่กลางเรือน.......แลเร่งร้องทนายเมือง
มึงอยู่แลหูเหือง............มึงแหกแล้วแลฤาไฉน
ทนายมาฆาตฆ้อง.......ก็กึกก้องทั้งกรุงไกร
พอสิบสมุดไทย............ก็สะพรึบอยู่พร้อมกัน
เลิกยังปิล๊อกแล้ว...........แลเข้าล้อมระหิดระหัน
เวียนปล้นอยู่สามวัน......แลเลิกล่ามาโดยกล
ให้ซุ่มทหารหาญ............แลรหัสอย่าสับสน
ครั้นแล้วพระยาพล.........ก็ปลอมเข้า ณ กลางคืน
ไปซุ่มประตูจวน..............เจ้าเมืองม่านมียามยืน
มึงฤาที่โหดหืน...............จะประหารให้หายหัว
เอาฆ้องกระแตตี.............แลม่านตื่นยังเงียงัว
ร้องถามทั้งมึนมัว.............ว่านั่นมันอะไรหวา
สวนไปว่าไทยเข้า............มากลางเมืองอยู่แล้วรา
ขุนม่านทะลึ่งหา..............ได้หอกแล้วก็เร่งไป
พอโผล่ประตูจวน............พระยาพลก็เพิดไพ
มึงฤาที่ปล้นไทย..............แลมาพบพญายม
เจ้าเมืองปิล๊อกร้อง...........แลถลาเข้าแทงลม
ดาบร้ายที่เหลือคม...........ก็กุดหัวกระเด็นหาย

คำว่า สิบสมุดไทย เป็นสำนวน หมายถึง มากมายมหาศาล นั่นเอง

คำว่า สะพรึบ นี้ สุนทรภู่ เคยใช้ใน พระอภัยมณีคำกลอนความว่า

๏ แต่ปางหลังยังมีกรุงกษัตริย์
สมมุติวงศ์ทรงนามท้าวสุทัศน์
ผ่านสมบัติรัตนานามธานี
อันกรุงไกรใหญ่ยาวสิบเก้าโยชน์
ภูเขาโขดเป็นกำแพงบูรีศรี
สะพรึบพร้อมไพร่ฟ้าประชาชี
ชาวบุรีหรรษาสถาวร


คำว่า ทนาย ในที่นี้มิได้หมายถึง ทนาย ในความหมายปัจจุบัน ทว่า ทนาย ในที่นี้หมายถึงตำแหน่ง พลทหาร จมื่นอมรดรุณารักษ์ (แจ่ม สุนทรเวช) อรรถาธิบายเปรียบเทียบยศราชการพลเรือนในสมัยก่อนไว้ ความว่า


ยศข้าราชการพลเรือนในราชสำนักในอดีต
ยศข้าราชการพลเรือนในราชสำนักในสมัยก่อนพ.ศ. ๒๔๗๕ แบ่งได้เป็น ๓ ชนิดดังนี้


ตารางเทียบยศข้าราชการในราชสำนักกับยศทหารบก


กระทรวงวัง...........กรมมหาดเล็ก......ตำรวจหลวง......ยศทหารบก

มหาเสวกเอก.......จางวางเอก.........พระตำรวจเอก......พลเอก
มหาเสวกโท.........จางวางโท..........พระตำรวจโท.......พลโท
มหาเสวกตรี.........จางวางตรี..........พระตำรวจตรี........พลตรี
เสวกเอก..............หัวหมื่น.............ขุนตำรวจเอก.......พันเอก
เสวกโท...............รองหัวหมื่น.......ขุนตำรวจโท..........พันโท
เสวกตรี...............จ่า........................ขุนตำรวจตรี.....พันตรี
รองเสวกเอก......หุ้มแพร................นายตำรวจเอก......ร้อยเอก
รองเสวกโท.......รองหุ้มแพร..........นายตำรวจโท.........ร้อยโท
รองเสวกตรี.......มหาดเล็กวิเศษ......นายตำรวจตรี.........ร้อยตรี
-.....................มหาดเล็กสำรอง..........-...................ว่าที่ร้อยตรี
จ่าพันทนาย.....พันจ่าเด็กชา............นายหมู่ใหญ่.........จ่าสิบเอก
...........................................................................จ่าสิบโท
...........................................................................จ่าสิบตรี
พันทนายเอก...พันเด็กชาเอก.............นายหมู่เอก.........สิบเอก
พันทนายโท....พันเด็กชาโท..............นายหมู่โท...........สิบโท
พันทนายตรี....พันเด็กชาตรี...............นายหมู่ตรี............สิบตรี
พันทนาย........เด็กชา.........................พลตำรวจ ........พลทหาร


ครั้งหนึ่งข้าพเจ้าเปิดอ่านกลอนจาก นิตยสาส์น์ ศาลาคนเศร้า ได้พบบทความเกี่ยวกับ การเทียบบรรดาศักดิ์ ข้าราชการในสมัยก่อน ด้วยความรีบร้อนในการจดจึงมิได้ จด ว่าเป็นประจำฉับบที่เท่าไร เนื้อหามีอยู่ว่า


บรรดาศักดิ์..................ยศ/ซี..................................ศักดินา-ไร่

สมเด็จเจ้าพระยา.......จอมพล/ซี ๑๑....................๕๐,๐๐๐ ขึ้นไป
เจ้าพระยา...................พลเอก/ซี ๑๐.....................๒๐,๐๐๐-๕๐,๐๐๐
พระยา.........................พลตรี-พลโท/ซี ๘-๙.......๕,๐๐๐-๘,๐๐๐
พระ.............................พันเอก/ซี ๖-๗..................๓,๐๐๐-๕,๐๐๐
หลวง...........................พันตรี-พันโท/ซี ๔-๖.....๑,๐๐๐-๓,๐๐๐
ขุน...............................ร้อยตรี-ร้อยเอก/ซี ๓-๔...๕๐๐-๑,๐๐๐
หมื่น............................จ่า-นายดาบ/ซี ๑................๕๐-๑๐๐
พัน...............................สิบตรี-สิบเอก...................๒๓-๓๐
ทนาย...........................พลทหาร............................๑๐-๑๕

อ้างอิง
อมรดรุณารักษ์, จมื่น (แจ่ม สุนทรเวช). พระราชกรณียกิจสำคัญในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องกำเนิดนามสกุล เล่ม ๑-๒ : กำเนิดนามสกุล. พระนคร: องค์การค้าของคุรุสภา, ๒๕๑๑.