นิทานในปัญญาสชาดก เรื่อง "ปาจิตตกุมารชาดก" เล่าขานกันมานาน แม้แต่ในสมัยพระบรมราชาธิราชที่ 3 (พ.ศ.2025-2034) ยังกล่าวถึงเรื่องท้าวปาจิตไว้ใน "โคลงทวาทศมาส" มีความว่า


ประจิตเจียนเหน้าหน่อ ................อรพินท
พระพิราไลยปลง.........................ชีพแล้ว
คืนสมสุดาจินต...........................รสร่วม กันนา
กรรมแบ่งกรรมแก้วแก้ว.............ช่วยกรรม



กาลครั้งหนึ่ง ณ ประเทศเขมรมีเมืองหลวงชื่อ "นครธม" มีกษัตริย์ชื่อ "พระเจ้าอุทุมราช" มีพระโอรสพระนามว่าชื่อ "พระปาจิตกุมาร" พระราชโอรส ไม่ทรงปลงใจกับสาวงามคนใด พระราชบิดาจึงให้โหรหลวงได้ทำนายดวงพระชะตา ฝ่ายโหรหลวงได้ทำนายดวงพระชะตาว่า เนื้อคู่พระปาจิตกำลังอยู่ในท้องแม่ ขอให้มุ่งหน้าไปตามทิศพายัพสู่เมืองพิมาย จะเจอหญิงท้องแก่ผู้ยากไร้ หญิงผู้นี้ เวลาเดินกลางแดดจะมีกลดวิเศษกั้นแดดให้เสมอ
พระปาจิตได้ฟังดังนั้น จึงออกเดินทาง จนเข้าเขตเมืองพิมาย ที่บ้านสัมฤทธิ์ เจอหญิงท้องแก่ดำนากลางแดด มีกลดวิเศษบังแดดไว้ จึงเข้าไป ถามไถ่ ได้ความว่าแกชื่อ "ยายบัว" พระปาจิตเลยขออาศัยอยู่ด้วย กระทั่งยายบัวคลอดลูก ทาริกานั้นได้นามว่า "อรพิน"/อรพิมพ์ พระปาจิตช่วยเลี้ยงมาจนโต

พระปาจิตเดินทางกลับบ้านเมืองตนเพื่อเตรียมยกขันหมาก ฝ่ายพระเจ้าพระเจ้าพรหมทัต ผู้ครองเมืองพิมาย ทราบกิตตศัพท์ความงามของนางอรพิน จึงยกพลชิงนางมาเป็นมเหสี แต่นางอรพินไม่ยอมและตั้งสัจจาธิษฐานว่า หากมิไม่ใช่พระปาจิตแล้ว ขอชายอื่นไม่สามารถแตะต้องตัวนางได้ พระปาจิตแห่ขบวนขันหมากกลับมา พบว่านางอรพินถูกพระเจ้าพรหมทัตชิงตัวไป จึงรีบเดินทางขอเข้าเฝ้าพระเจ้าพรหมทัต โดยใช้กโบบายลวงว่าเป็นพี่ชายนางอรพิน พระเจ้าพรหมทัตหลงเชื่อ พาพระปาจิตไปเข้าพบกับนางอรพิน ในยามราตรีมีงานเลี้ยง นางอรพินจึงมอมเหล้าพระเจ้าพรหมทัตจนสลบ พระปาจิตจัดแจงชักดาบสังหารพระเจ้าพรหมทัต จากนั้นก็ รอนแรมหลบหนีเข้าป่ากว้าง พบกับนายพราน นายพราน มีจิตปฏิพัทธ์ต่อ นางอรพิน จึงยิงศรสังหารพระปาจิต จากนั้นนายพราน ก็พานางอรพินจากไป นางอรพินแสร้งบอกนายพรานว่าเดินไม่ไหว ให้นายพรานหาควายมาใช้เป็นพาหนะพานางอรพินซ้อนท้าย เมื่อได้ควายและเดินทางไปได้ไม่ไกลนัก นางอรพินจึงฉวยดาบสังหารนายพรานจนตายแล้วกลับมายังที่ศพพระปาจิต นางอรพินครวญคร่ำรำพันโศกาดูร เทวษทุมนานัก เดือดร้อนถึงพระอินทร์และพระวิศสุกรรม ต้องแปลงร่างมาเป็นงูเห่ากับพังพอนต่อสู้กัน เมื่อฝ่ายหนึ่งพลาดท่าถูกกัดตาย อีกฝ่ายจะไปกัดแทะเปลือกไม้สมุนไพร มาพ่นใส่ให้ฟื้น ผลัดกันฟื้นผลัดกันตายอยู่อย่างนี้ นางอรพินจึง นำสมุนไพร นั้นใช้รักษาพระปาจิต จนฟื้น ทั้งคู่เดินทางจนมาถึงแม่น้ำใหญ่ กำลังคิดจะว่ายข้าม ปรากฎว่ามีเรือลำหนึ่งผ่านมา มีคนขับเป็นตาเถร ตาเถรเห็นนางอรพินท์ก็มีจิตปฏิพัทธ์ จึงใช้อุบายรับนางอรพินข้ามฝากแต่เพียงผู้เดียว นางอรพินและพระปาจิตหลงเชื่อ ตาเถรแทนที่จะพานางอรพินข้ามแม่น้ำ กลับพายเรือกลับบ้าน นางอรพินไม่รู้ทำยังไง มองไปข้างลำน้ำเห็นต้นมะเดื่อ จึงแสร้งใช้มารยาบอกตาเถรว่าอยากกินมะเดื่อ ตาเถรหลงเชื่อปีนต้นมะเดื่อขึ้นไป นางจึงรีบเอาหนามมาสะไว้ที่โคนต้นมะเดื่อ จากนั้นนางจึงพายเรือหนี ไป

นางอรพินกลับมาหาพระปาจิตไม่พบ ได้แต่เศร้าใจ ตั้งจิตอธิษฐานว่าความงามของตนช่างก่อให้เกิดเคราะห์กรรม ขอเป็นชายดีกว่า พระอินทร์ได้ทราบดังด้วยญาณวิถี จึง ให้พรแก่นาง นางอรพิมจึง ควักนมทั้งสองข้างออกมา ปาเข้าป่า กลายเป็นต้น "นมนาง" จากนั้นนางจิกแก้มอวบอิ่มจิ้มลิ้มเป็นพวง เหวี่ยงทิ้งไปกลายเป็นต้น "แก้มอ้น" และควักโยนีขึ้นปาเข้าป่ากลายเป็นต้น "โยนีปีศาจ"

เมื่อกลายเป็นชาย นางร่อนเร่ไปเรื่อย จนเจอเมืองเมืองหนึ่ง ซึ่งพระราชธิดาแห่งเมืองนี้ เพิ่งสิ้นพระชนม์ นางจึงขอเข้าเฝ้าพระราชา แล้วก็นำสมุนไพรที่เคยใช้กับพระปาจิตชุบชีวิตพระราชธิดา จากนั้นพระราชามีพระราชประสงค์ ให้นางอรพิน อภิเสกสมรสกับพระราชธิดา แต่นางอรพินขอบวชเป็นพราหม์แทน พร้อมทั้งสลักเรื่องของนางกับพระปาจิตไว้ที่ข้างฝากุฎี

ฝ่ายพระปาจิต ตามหานางอรพินไปทั่วทิศแต่ก็ยังไม่เพบ มาหมดแรงที่หน้าพระกุฎีพราหม์อรพิน เมื่อพระปาจิต เห็นภาพสลักเข้า ก็ทราบว่าเป็นเรื่องราวของตน จึงได้พบกับนางอรพิน จากนั้นนางอรพินเดินกลับไปตามหาอวัยวะ ที่ได้ควักทิ้งไว้ ตามต้นไม้ต่างๆ นำมาประกอบใหม่ กลายเป็นนางอรพินคนงามเช่นดังเดิม และแล้ว...นิทานเรื่องนี้ก็จบลงด้วยความสุข พระปาจิตกับนางอรพินกลับไปเคียงคู่กัน ณ ครองนครธม เอวังก็มีด้วยประการฉะนี้