สุนทรภู่"เปิดพระโกศ" และนิราศภูเขาทองที่อยุธยา

คอลัมน์ สยามประเทศไทย

โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ

ภาพตอน โอ้เจ้าดวงชีวีของพี่เอ๋ย ไม่ควรเลยแก้วตาจะอาสัญ คำบรรยาย โดย นายตำรา ณ เมืองใต้ ภาพเขียน โดย จักรพันธุ์ โปษยะกฤต คัดจากหนังสือภาพวิจิตร-วรรณคดี อิเหนา ลักษณวงศ์ สมุทรโฆษ ไทยวัฒนาพาณิช พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.2515

ภาพวิจิตร-วรรณคดี อิเหนา ลักษณวงศ์ สมุทรโฆษ เป็นหนังสือเล่าเรื่องวรรณคดีอย่างย่อๆ โดย นายตำรา ณ เมืองใต้ บรรยาย แล้วมีภาพวิจิตรประกอบของ จักรพันธุ์ โปษยะกฤต จิตรกร ไทยวัฒนาพาณิช พิมพ์ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ.2515 ราว 36 ปีมาแล้ว

ภาพวิจิตรของจักรพันธุ์ (ศิลปินแห่งชาติที่โดนอาคารระฟ้ารุกรานล้อมกรอบบ้านเรือนตน) เรื่องลักษณวงศ์ของสุนทรภู่ ตอนทำศพพราหมณ์เกสร เมื่อพราหมณ์เกสร (ปลอมตัว) ถูกฆ่าตายให้ทำศพลงโกศ มีงานพระเมรุตามโบราณราชประเพณี แต่สุนทรภู่แต่งให้พระลักษณวงศ์เปิดโกศกอดศพคร่ำครวญ ดังนี้

๏ เปิดพระโกศมิ่งมิตรพิศพักตร โศกสลักทรวงในฤาทัยหมอง

สะอื้นอ้อนกรกอดพระโกศทอง ชลเนตรตกต้องพระปรางนาง

เอาผ้าทรงลงซับชลเนตร ภูวเรศมิได้คิดอางขนาง

ละห้อยโหยโรยแรงกรรแสงพลาง โอ้ว่าปรางแม่ยังอุ่นละมุนมือ

พระน้องนิ่งอยู่ไยในพระโกศ ยังคุมโทษโกรธเกรี้ยวอยู่เจียวหรือ

แม่อย่าให้ชาวเมืองเขาเลื่องลือ ประจานชื่อพี่ชั่วไปทั่วทิศ

เชิญพระน้องไปบรรทมปัจถรณ์ พี่จะนอนอิงแอบแนบสนิท

เสียแรงพี่อ้อนวอนสมรมิตร แม่ดวงจิตมิได้ลืมพระเนตรแล

สุนทรภู่แต่งให้พระลักษณวงศ์ "สะอื้นให้กอดโกศไม่วางกร" แม้ลุกไปทางอื่น "แล้วหวนย้อนมาเปิดพระโกศมอง" ทำอย่างนี้จนถึง 15 วัน ดังมีกลอนแต่งว่า "สิบห้าวันรุ่งสว่างอยู่อย่างนี้ ไม่พาทีถามทักนักสนม"

ประเด็นสำคัญมากๆ อยู่ที่จินตนาการ "เหนือจริง" ของสุนทรภู่ยกเอาโบราณราชประเพณี คือพระโกศใส่พระศพมาใช้งาน "เล่นบท" หรือ "ตีบท" คร่ำครวญ ทุกข์โศกถึงหญิงคนรักที่เป็นศพ โดยไม่เคยมีกวีใดทำมาก่อน ตรงนี้ต้องยกเป็นฉากยิ่งใหญ่มาก

ขอแนะนำสถาบันต่างๆ ทั้งของราชการและเอกชน ที่ปรารถนาดียกย่องสุนทรภู่ ควรเชิญผู้รู้จริงหรือรู้กว้างๆ อย่างแท้จริงมาพูดจาหารือแนะนำ ไม่ใช่สักแต่ทำตามกันไปอย่างเล่นๆ หลอกๆ ไปวันๆ ด้วยสามัญสำนึกผิดๆ ถูกๆ เลอะๆ เทอะๆ เช่น จะนำเที่ยวตามรอยนิราศภูเขาทองที่อยุธยา ก็ต้องอ่านตัวบทนิราศภูเขาทองอย่างจริงจัง แล้วเรียนรู้ "ภูมิสังคมวัฒนธรรม" ตามเนื้อความในนิราศอย่างแท้จริง ไม่ใช่สักแต่พากันไปเที่ยวอยุธยา แล้วผ่านเจดีย์ภูเขาทองแห่งเดียวเท่านั้นโดยไม่รู้ว่าคืออะไร? สำคัญอย่างไร?

อย่างน้อยต้องรู้ว่า "ภูเขาทอง" เป็นเป้าหมายสำคัญที่สุนทรภู่ไปนมัสการ แล้วเป็นคติเก่าแก่เกี่ยวข้องเขาพระสุเมรุ มักมีในบ้านเมืองยุคก่อนๆ เช่น ดอยจอมทอง ที่เชียงราย, ธาตุจอมทอง ที่พะเยา, ภูเขาทอง วัดสระเกศ ในกรุงเทพฯ ล้วนคติเดียวกันหมด

หน้า 20 วันที่ 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 ปีที่ 31 ฉบับที่ 11027