ศิลปศาสตร์ เพื่อความเป็นมนุษย์

คอลัมน์ สยามประเทศไทย

โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ

ความรู้ทางเลือก (ซ้ายบน) นิธิ เอียวศรีวงศ์ (ซ้ายล่าง) ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ (ขวา) ล้อม เพ็งแก้ว

อาจารย์ล้อม เพ็งแก้ว ปราชญ์ชาวสยามแห่งพัทลุง-เพชรบุรี ได้รับยกย่องเชิดชูเกียรติยศจากอาจารย์นิธิ เอียวศรีวงศ์ ว่าท่านเป็นหนึ่งในบรรดานักวิชาการจำนวนน้อยในสังคมนี้ที่พยายามสถาปนา "ความรู้ทางเลือก" คือรู้ไม่เหมือนกับที่คนอื่นรู้มา แล้วสามารถพิสูจน์ด้วยหลักฐานและเหตุผลต่างๆ นานาให้เห็นว่าจะรู้อย่างนี้ก็ได้ ซึ่งเป็นความถูกต้องอีกอย่างหนึ่ง ต่างจากความรู้ในสังคมไทยที่มีลักษณะเป็นมาตรฐานเดียว เป็นความรู้ประเภทอะไรถูกอะไรผิด เมื่อผิดจากมาตรฐานก็เป็นใช้ไม่ได้ ถือเป็นผิดหมดแล้วสอบตกหมด

ล่าสุด อาจารย์ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ ผู้อำนวยการโครงการเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ศึกษา (อุษาคเนย์) คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มีเอกสารนโยบายการบริหารคณะศิลปศาสตร์ ได้ความตอนหนึ่งที่สำคัญมากสอดคล้องกับความคิดความเห็นของอาจารย์นิธิยกย่องอาจารย์ล้อม ดังนี้

"ศิลปศาสตร์ที่พึงปรารถนาควรเป็นสิ่งนำไปสู่การแลกเปลี่ยนและแบ่งปันความรู้ซึ่งกันและกันได้ ไม่ควรจะมีศิลปศาสตร์ที่เป็นหนึ่งเดียวอันตายตัว หากแต่ควรจะมีศิลปศาสตร์ที่เป็นศาสตร์อันหลากหลายที่ให้ความหมาย และความเข้าใจในสิ่งที่ขาดหาย และการมีอยู่ของสิ่งแปรเปลี่ยน"

มหาวิทยาลัยในประเทศไทยชอบอ้างอย่างเพ้อเจ้อว่ามีอุดมการณ์ "ความเป็นเลิศทางวิชาการ" โดยลืมไปว่าความเป็นเลิศล้วนแต่ขี้โกง ดังนั้น อาจารย์ธเนศจึงอธิบายว่าความเป็นเลิศนี้ "คือการสร้างนักศึกษาธรรมศาสตร์ให้มีความเป็นมนุษย์" โดยผ่านการเรียนการสอนและการมีปฏิสัมพันธ์กับสังคม

ความเป็นมนุษย์ต้องได้ "ความรู้ทางเลือก" ที่ไม่กำหนดด้วยมาตรฐานเดียว (จากตะวันตก) ดังอาจารย์ล้อมบอกว่า "อยากได้ความรู้ไปหมู่บ้าน อยากได้ปริญญาไปมหาวิทยาลัย" เพราะหมู่บ้านมีแต่ความรู้โดยไม่มีปริญญา ส่วนมหาวิทยาลัยมีแต่ปริญญาโดยไม่มีความรู้

ศิลปศาสตร์ หรือ Liberal Arts เป็นวิชาความรู้ให้มีความเป็นมนุษย์อยู่ร่วมกับคนอื่นในโลกอย่างมั่นคงและปลอดภัย เท่ากับเป็นศาสตร์ให้รู้เท่าทันโลกและชีวิต ดังมีตัวอย่างยิ่งใหญ่มากคือ สุนทรภู่

แต่ศิลปศาสตร์ในประเทศไทยกลายเป็นการศึกษาเฉพาะด้าน เช่น ภาษา, ประวัติศาสตร์ ฯลฯ ทั้งๆ ที่เป้าหมายของศิลปศาสตร์ในสากลโลก ตั้งแต่พระพุทธเจ้าเมื่อทรงพระเยาว์ก็ทรงศึกษาศิลปศาสตร์มี 18 ประการ หมายถึงวิชาความรู้พื้นฐานรวม 18 อย่าง (วิชา) เช่น ภาษา, ประวัติศาสตร์ ดนตรี, แพทย์, สถาปัตย์, นิติศาสตร์, รัฐศาสตร์, ฯลฯ ล้วนสอดคล้องกับความเป็นมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์แม้มหาวิทยาลัยอื่นๆ ก็มี เช่น มหาวิทยาลัยศิลปากร, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ฯลฯ เสียแต่ไม่ให้ความสำคัญเป็นวิชาพื้นฐานอย่างเอาจริงเอาจัง

ผลที่ออกมาคือ มีความเป็นเลิศทางวิชาการ แต่มีสันดานคดโกงไร้คุณธรรม จริยธรรม ดังเห็นกันตำตาตำใจในสังคมไทย โดยเฉพาะในระบอบทักษิณ

ขอภาวนาสนับสนุนให้อาจารย์ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ จงสำเร็จในสิ่งที่ใฝ่ฝันสถาปนาวิชาความรู้ศิลปศาสตร์เพื่อความเป็นมนุษย์

มติชนรายวัน หน้า 34 วันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ปีที่ 30 ฉบับที่ 10755