สุนทรภู่กวีเอกของไทย 

สารคดีอย่างเดียวบอกพูดวิชาการวิชาเกินมากมายเกินไป อยากเรียนตรงนี้ครับ จะมี 2 เรื่องที่ตั้งใจไว้ วันที่ 26 พฤหัสบดีออกโทรทัศน์ วันที่ 26 เช้า ๆ เขาเผายาเสพติด ผมให้ท่านรองนายกรัฐมนตรี สหัส บัณฑิตกุล ไปช่วยดูแลจัดการไปในเรื่องการต่อต้านยาเสพติดของโลก 26 มิถุนายน ตามประวัติศาสตร์ 200 ปีก่อน คนดังของไทยขึ้นอันดับโลก สุนทรภู่ สุนทรภู่ครับติดอันดับโลกเลยชื่อเสียงโด่งดัง แปลว่าอย่างไร แปลว่างานสุนทรภู่นั้นเป็นงานกลอนเป็นส่วนใหญ่ มีโคลงบ้างมีกลอนบ้าง ทีนี้เวลาสุนทรภู่ถ้าตรงวันอาทิตย์ผมก็อยากจะได้ทำรายการสนทนาถึงสุนทรภู่ ฝากใครต่อใครไป ผมพูดหลายหนครับในวงสัมมนา แต่ว่าไม่ได้ คือเราไม่ค่อยสันทัดเรื่องโคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน เท่าไร แต่ไปอ่านแล้วพวกนักกลอนอะไรเขาฝาก พวกนักกลอนเขาบอกถ้านอนฝากก็เศร้าใจ เราก็ไม่ใช่นักกลอนโด่งดังนักหนา แต่อ่านกลอนสุนทรภู่แล้ว  

วันที่ 26 เขาไปสัมมนากันที่วัดเทพธิดา ที่อะไรต่าง ๆ สุนทรภู่ท่านเป็นคนเกิดรัชกาลที่ 1 ที่ 2 ที่ 3 ท่านอายุยืน แล้วความเปลี่ยนแปลงของท่านคือว่า ท่านเขียนกลอน เขียนลงบนกระดาษสาที่พับไปพับมาเป็นสมุดข่อย แล้วท่านก็เขียน แล้วเอามาพิมพ์ การถ่ายทอดพิมพ์ กลอนสุนทรภู่นั้นที่ดังจริง ๆ เรื่องพระอภัยมณี อ่านแล้วก็ต้องคิด เราอ่านแล้วก็สุนทรภู่ทำไมคิดได้อย่างนี้ เพราะว่าคนดังเขาชื่อ จูลส์ เวิร์น เป็นคนดังของต่างประเทศ เขาเขียนนวนิยาย 150 ปีครับ เขาเขียนหลังสุนทรภู่ สุนทรภู่เขียนก่อนประมาณ 30 ปี เขียนทัศนคติอย่างเดียวกัน เรือดำน้ำต่าง ๆ เสกไปโน่นไปอะไรต่าง ๆ เรือกัปตันเนโม เรื่อง Twenty Thousand Leagues under The Sea เป็นเรื่องที่คาดคิดว่าอนาคตจะเป็นอย่างไร สุนทรภู่ก็เขียนอย่างนั้น ไปอ่านดูท่านจับผสมผสาน  

ผมนั่งดูก็ดูว่าถ้าดูภาพ 150 ปีประเทศไทยเขายังถ่ายภาพเรือสำเภาจอดเป็นแถวเลย หน้าวัดแจ้ง วัดอรุณราชวราราม เรือสำเภา 3 เสา 4 เสา ความโบราณแล้วย้อนลงไปสิครับ ตอนสุนทรภู่เป็นอาลักษณ์ขี้เมาแล้วยังเขียนอะไรต่าง ๆ นั้น ท่านต้องได้อะไรมา เขาก็บอกว่าเรื่องอาหรับราตรี พันหนึ่งราตรี นี้นะครับ สุนทรภู่ต้องได้เคยสนทนากับผู้คนซึ่งเป็นกะลาสี ต้องมีคนซึ่งต้องพูดต้องแปลความ ต้องได้เค้าโครงจากพวกยุโรป แล้วดัดแปลงเป็นเรื่องพระอภัยมณี เมื่อ 2 - 3 วันปี่พระอภัยมณีหาย ปี่หายครับ พระอภัยมณีปี่ถูกขโมย 2 - 3 วันก็ถูกเอาไปทิ้งไว้ในกองขยะ ต้องทำพิธีกัน เขาต้องแห่มีรถมาต้องอัญเชิญปี่ ของเก่าเขาเสียบไว้อย่างไรไม่ทราบได้  

วรรณคดีเรื่องพระอภัยมณี

ผมก็ว่าเขาเป็นพระอภัยมณีเมื่อวันที่ 26 ตั้งแต่นั้นเขาเอากลอนของสุนทรภู่มาดัดแปลงอย่างโน้นอย่างนี้ ไม่เมาเหล้าแต่เราเมารัก เขาเขียนกลอนล้อสุนทรภู่ ผมไม่กล้าล้อหรอกครับ แต่ว่าผมอยากจะคิด คืออ่านกลอนแล้วก็คิด ผมคิดมาหลายเวทีแล้ว วันนี้มีเวลาพอสมควร การบ้านเมืองไม่ได้ตึงเครียดอะไรนักหนา ก็เลยคิดถึงกลอนสุนทรภู่ ท่านทั้งหลายลองคิดดูนะครับว่า ไม่ใช่ไปจับผิดท่านนะ ผมสงสัยว่าคนคัดลอกนั้นคัดลอกถูกหรือเปล่า จะถามท่าน ๆ ก็ล่วงลับไปแล้ว 200 กว่าปี ก็ไม่ได้ คือกระทรวงศึกษาธิการเอามาทำอาขยาน ผมใช้งานบ่อยครับ กลอนอันนี้ของท่าน เป็นต้นฉบับในการที่สอนให้เขียนโคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน ตรงที่ว่าอาขยานคืบเดียวนะครับ สุดสาครตกเหว ชีเปลือยผลักตกเหวแล้วเอาม้ามังกรไป ตรงนี้อาขยายเขาพูดใคร ๆ ก็จำได้ คนอื่นก็จำได้ ที่บอกว่า ตกไปอยู่ก้นเหว แล้วโยคีก็มาช่วย พระฤาษีมาช่วยเอาขึ้นไป ว่าบัดเดี๋ยวดังหง่างเหง่งวังเวงแว่ว สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ประคองพาขึ้นไปยังบรรพต ตรงนี้ละครับ ผมมานั่งอ่านแล้วมันคัดมาถูกหรือเปล่านี่ คือว่าตามภาพที่เห็นก็คือว่าสุดสาครตกนอนอยู่ก้นเหว แล้วเสียงหง่างเหง่งวังเวงแว่ว เสียงระฆังมา สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา กลอนสุนทรภู่นี่เพราะครับ สัมผัสนอกสัมผัสใน บัดเดี๋ยวดังหง่างเหง่งวังเวงแว่ว สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ประคองพาขึ้นไปยังบรรพต ผมข้องใจตรงนี้ว่าคัดมาถูกหรือเปล่า ทำไมพุ่งออกมา พุ่งออกมาตรงไหน สุดสาครนอนอยู่ก้นเหว พุ่งออกมาจากถ้ำหรือ พุ่งออกมาตรงไหน โยคีขี่รุ้ง รุ้งทำไมจะไปอยู่ตรงพุ่งแล้วออกมา ผมก็คิดของผมง่าย ๆ ว่าน่าจะเป็นว่าเห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งลงมา พุ่งลงมาถูกไหมครับ แล้วประคองพาขึ้นไปยังบรรพต นี่ก็เรียกวิพากษ์วิจารณ์วรรณคดี มีเหตุผลไหมครับ  

ผมถึงอยากจะดูยังหาโอกาสไปดูสมุดข่อยต้นฉบับไม่ได้ว่า เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ว่าสุนทรภู่เขียนไว้ถูกต้องว่าพุ่งลงมา ลงกับออกนี้ก็ห่างกัน ถ้าบังเอิญคิดว่าถ้าหากว่าเขียนว่าเห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ถ้าผมได้เจอท่านสุนภรภู่แล้วจะถาม แล้วท่านสุนทรภู่ทำไมพุ่งออกมา ออกมาจากตรงไหน ออกมาจากถ้ำใต้ ๆ ที่สุดสาครนอนหรือ แล้วจะประคองพาขึ้นไป โยคีขี่รุ้ง ขี่รุ้ง ๆ ไม่ได้อยู่ใต้ดิน รุ้งอยู่ข้างบนนะครับ ถ้าเจอสุนทรภู่ก็คงคุยกันสนุกละครับ แต่ว่าก็วานสมาคมนักกลอนด้วย เขาไม่ค่อยหยิบประเด็นนี้มาหรอกครับ ก็นึกถึงสุนทรภู่ ยังมีอีกนะครับ ยังมีอีกครับเพราะว่าเป็นเรื่องปรัมปรา พูดจาท้าทายอะไรกันต่าง ๆ นี่ข้อสังเกตของผมนะครับ นี่เป็นข้อวิพากษ์วิจารณ์พอสนุก คือต่อไปเขาบอกว่าสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์ มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด ถึงเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด ยังไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน มนุษย์นี้ที่รักมีสองสถาน บิดามารดารักมักเป็นผล ที่พึ่งหนึ่งพึ่งได้แต่กายตน เกิดเป็นคนคิดเห็นจึงเจรจา แม้นใครรักรักบ้างชัง ๆ ตอบ ให้รอบคอบคิดอ่านนะหลานหนา รู้อะไรก็ไม่สู้รู้วิชา รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี สุนทรภู่ก็เกือบ 200 ปีนะครับเขียนตรงนี้ แต่ ลอร์ด บาเดน เพาเวลล์ (Lord Baden Powell) 70 - 80 ปี อาจจะกว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 ทรงเอางานของลอร์ด บาเดน เพาเวลล์ คือลูกเสือ boy scout ท่านก็เอามาในประเทศไทย ลูกเสือนี่สถิตสถาพรในประเทศไทย  

วันนี้วันที่ 29 พรุ่งนี้ 30 มะรืนนี้ 31 วันลูกเสือแห่งชาติ ต้องไปเดินสวนสนาม เห็นไหมครับลูกเสือเขาวันทยหัตเขาต้อง 3 นิ้ว แล้วเขาจะต้องบอกว่า คุณต้องช่วยคนอื่นนะลูกเสือ ลูกเสือต้องช่วยคนอื่น ถ้าตกน้ำลูกเสือต้องโดดน้ำต้องว่ายน้ำเป็นครับ ต้องช่วยคนอื่นก่อน ก่อนจะช่วยชีวิตตัวเองต้องช่วยคนอื่น ถ้า ลอร์ด บาเดน เพาเวลล์ มาอ่านสุนทรภู่บอก สุนทรภู่ว่าอย่างนี้ได้อย่างไร รู้อะไรก็ไม่สู้รู้วิชา แต่รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี ถ้าคนเอาตัวรอดหมดวิชาลูกเสือเกิดไม่ได้หรอกครับ ลูกเสือช่วยคนอื่น เห็นไหมครับ

มีอีกอันหนึ่งครับ ฝากไปหลายครั้งเขาก็ไม่รับฟัง คือสุนทรภู่ตอนที่ไปบวชอยู่ที่วัดเทพธิดาราม ข้าง กทม. เดินทะลุเข้าหลังกทม.ได้ มีกุฏิสุนทรภู่ มีกาต้มน้ำ เขาเก็บเขาทำไว้ ว่าสุนทรภู่มาบวชอยู่ที่วัดนี้ แล้วเขียนหนังสือพิราบ รำพันพิราบก็เขียนที่นี่ สวัสดิรักษาก็เขียนที่นี่ สวัสดิรักษาเป็นเรื่องที่เขียนเรื่องเกี่ยวกับว่าคนเราจะต้องยังไง ๆ ตื่นเช้าต้องล้างหน้าต้องอะไรต่ออะไรต่าง ๆ แล้วจะบอกว่าวันจะแต่งตัวจะอะไรสีตามวัน ตามวันถามว่าแล้วสุนทรภู่เขียนสวัสดิรักษาว่าอย่างไรครับนี่ สีตามวันของไทยของฝรั่งตรงกันครับ วันอาทิตย์สีแดง วันจันทร์สีเหลือง วันอังคารสีชมพู วันพุธสีเขียว วันพฤหัสบดีสีแสด วันศุกร์สีเมฆหมอก สีฟ้า แล้ววันเสาร์สีดำ เขาเชื่อกันอย่างนี้ ฝรั่งก็อย่างนี้ แต่ไปถามกรมศิลปากรสิครับ กรมศิลปากรอ่านสวัสดิรักษา เพราะฉะนั้นเมื่อเวลาที่เล่นอะไรที่เกี่ยวกับสี 7 วัน กรมศิลปากรทำตามสวัสดิรักษาของสุนทรภู่ แต่ว่าไม่ตรงกับความเชื่อกำลังนี้ ผมก็ไปเสาะหาว่ามันอย่างไร สวัสดิรักษาเขียนอย่างนี้ครับ อนึ่งภูผาผ้าทรงณรงค์รบ มีให้ครบเบ็ดเสร็จทั้ง 7 สี วันอาทิตย์สิทธิโชคโฉลกดี เอาเครื่องสีแดงทรงเป็นมงคล วันจันทร์นั้นควรสีนวลขาว นวลขาวเหลืองเหมือนกันครับ จะยืนยาวชันษาสถาผล แต่งสีเหลืองแล้วอายุยืน อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน ก็ยังม่วง สีม่วงอ่อน ๆ ก็ชมพูละครับ อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน เป็นมงคลขัตติยาไม่ราคี เพราะฉะนั้นวันพุธสีเขียวครับ วันพุธสีเขียวตามที่สอบมาคนโบราณเล่าต่อกันมา เขาบอกสุนทรีภู่ท่านเป็นอาลักษณ์ขี้เมา เวลาท่านเขียน ๆ ไว้บนกระดานชนวน เขียนแล้วก็มาบันทึกลงสมุดข่อย เขาว่าท่านเมาครับ เขียนวันอังคาร อังคารม่วงช่วงงามสีครามปน เป็นมงคลขัตติยาไม่ราคี พอถึงวันพุธท่านเขียนตอนเมาบอกว่า วันพุธดุษฎีด้วยสีเขียว ไปยืนเยี่ยวข้างฝาเป็นห่าฝน ลูกศิษย์เห็นปั๊บก็ลอกไปทันทีเลย พอได้สีเขียว สุนทรภู่ตื่นขึ้นมา อ้าวเขียนอย่างนี้ได้อย่างไรวันพุธดุษฎีนุ่งสีเขียว ยืนเยี่ยวข้างฝาเป็นห่าฝน ท่านลบออกสิครับ ในสวัสดิรักษาจริง ๆ นี้วันพุธไม่ได้สีเขียวนะครับ วันพุธดุษฎีด้วยสีแสดครับ กับเหลือบแปดปนประดับสลับสี พฤหัสจัดเครื่องเขียวเหลืองดี วันศุกร์สีเมฆหมอกออกสงคราม สีเทาสีฟ้า วันเสาร์ทรงดำดูล้ำเลิศ จะประเสริฐเสี้ยนศึกยังนึกขาม ทั้งภาคีขี่ขับขยับนามต้องให้ตามสีวันจะกันภัย  

ไปดูศิลปากรเล่นอะไรถ้าเปรียบกับ 7 สีวันพุธจะต้องเป็นสีแสด แล้ววันพฤหัสบดีถึงจะเป็นสีเขียวเหลือบ แน่นอนเลยครับ กลอนสวัสดิรักษายังพิมพ์ให้อ่านกันอยู่ แต่ถามสิครับว่าสุนทรภู่บอกวันพุธดุษฎีด้วยสีแสด แล้วทำไมคนไทยทั้งประเทศใช้สีเขียวกัน เรื่องนี้ไม่เจอสุนทรภู่ครับ นึกถึงท่านนะครับ ก็เอามาเล่าให้ฟังอย่างนั้นเอง แต่ว่ากลอนสุนทรภู่นั้นท่านเขียนสัมผัสจนกระทั่งเจ้านายบางคนรับสั่งไว้ว่าเบื่อสัมผัสของสุนทรภู่ แต่ว่าท่านสัมผัสยอดจริง ๆ คือสัมผัสแล้วต้องเป็นความภาคภูมิใจเลยว่าบทสัมผัสของเราของกลอนแปด ถ้าเทียบกับกลอนฝรั่งแล้ว ฝรั่งหลุดไปไกลเลยเชียวครับ 

ดูสิเขาว่าอย่างไร บอกไม่มีวันที่ 31 วันนี้ 29 นะ วันจันทร์ก็ 30 วันที่ 1 ผมก็บอกว่าถัดจากวันจันทร์แล้วก็ถึงวันที่ 1 บอกว่ามีคนเขาเตือนมาว่าผมพูดผิด ถ้าผิดก็ขออภัยครับ เพราะว่าวันนี้ 29 พรุ่งนี้ 30 มะรืนนี้ก็วันที่ 1 ความจริงก็ถูกต้อง ผมว่าผมจำว่าผมพูดอย่างนี้ว่ามะรืนนี้ก็วันที่ 1 ก็แปลว่ามะรืนไม่มี 31 ท่านผู้ฟังผมถี่ถ้วนจริง ๆ เมื่อสักครู่นี้วันลูกเสือ เดือนนี้มี 30 วันไม่มี 31 โอเค ๆ เลยสะดุดหมดเลยกำลังนี้  

บทกลอน The wreck of the Hesperus 

จะเล่าให้ฟังว่าให้จบประเด็นสักหน่อยครับว่า กลอนสุนทรภู่นี้เพื่อว่าเวลาที่เราพูดถึงนี้เราต้องเปรียบเทียบให้ดูได้ว่าเป็นอย่างไร ถามว่ากลอนฝรั่ง แน่นอนครับกลอนฝรั่งมีเขาสัมผัส แต่สัมผัสฝรั่งนี้สัมผัสนิดหน่อย สัมผัสอย่างเสียไม่ได้กลอนฝรั่ง แต่กลอนสุนทรภู่นี้เชะ ๆ ๆ ไปดูหน่อยตัวอย่าง มีบทกลอนฝรั่งเขาเขียนเรื่อง The wreck แปลว่าทำลาย The wreck of the Hesperus เป็นชื่อ proper name นะครับ แปลว่าเรือที่อับปาง เรือ Hesperus ที่อับปาง ฝรั่งเขียนอย่างนี้ครับ It was the schooner Hesperus, That sail"d in the wint"ry sea, And the skipper had ta"en his little daughterTo bear him company. เห็นไหมครับ sea กับ company สัมผัสแค่นี้ครับ อีกท่อนหนึ่งเขาบอกว่า Blue were her eyes, as the fairy flax,Her cheeks like the dawn of day, And her bosom white as the hawthorn buds That open in the month of May. เห็นไหมครับสัมผัสกันสองคำเท่านั้นเองครับ เอาอีกท่อนหนึ่งบอกว่า The skipper he stood beside the helm,With his pipe in his mouth, And watch"d hov, the veering flaw did blow.The smoke now west, now south.  

เห็นไหมครับ mouth กับ south เท่านี้ละครับ 12 บรรทัด ฝรั่งสัมผัส 6 จุด แล้วดู 12 บรรทัดของสุนทรภู่สิครับว่า บัดเดี๋ยวดังหง่างเหง่งวังเวงแว่ว บรรทัดเดียวสัมผัสในตัวเรียกสัมผัสในครับ แว่ว ๆ สะดุ้งแล้วสัมผัสนอกครับ สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา เห็นไหมครับ เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ประคองพาขึ้นไปยังบรรพต แล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์ มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด เหมือนเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด ยังไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน มนุษย์นี้ที่รักมีสองสถาน บิดามารดารักมักเป็นผล ที่พึ่งหนึ่งพึ่งได้แต่กายตน เกิดเป็นคนคิดเห็นจึงเจรจา 12 บรรทัดครับ สุนทรภู่สัมผัสหน้าสัมผัสหลังสัมผัสนอกสัมผัสใน ต้องบอกว่าเจ้านายพระองค์หนึ่งท่านเบื่อสัมผัส ท่านบอกท่านเบื่อสัมผัสของอีตาภู่ เป็นคำสบถของคนโบราณ

...............
หมายเหตุ : คัดความจากรายการ "สนทนาประสาสมัคร วันอาทิตย์ที่ ๒๙ มิถุนายน ๒๕๕๑

http://www.thaigov.go.th/index.aspx?pageid=467&parent=467&directory=2104&pagename=content20&directory2=2056