รูปควายจมปลัก(1)

สำนวน จมปลัก หมายถึง อยู่กับที่, ไปไหนไม่ได้ ยกตัวอย่างเช่น เธอจมปลักอยู่กับความเศร้า ....เขาจมปลักอยู่กับอดีต

สังคมไทยในอดีตมีความผูกพันอยู่กับการเกษตร คนโบราณคงจะเคยชินอยู่กับภาพของควายซึ่งเป็นสัตว์ที่ใช้ในการเทียมแอกไถนา ควายนั้นชอบนอนจมปลักโคลนเป็นอาจิณ คนโบราณคงจะดูถูกควายว่า ควายเป็นสัตว์ที่โง่ ชอบนอนเกลือกกลิ้งอยู่กับโคลนอันเปรอะเปื้อน การที่ควายนอนจมปลักโคลน ก็เพื่อต้องการใช้โคลนพอกผิว เพื่อหวังไม่ให้ถูกแมลงจำพวก เหรือบลิ้นไร ดูดเลือด

ขณะสามเณรน้อยกำลังเดินจงกลม สายตาของสามเณรก็มองเห็นควายนอนอยู่ในปลักโคลน รอบๆ ตัวควาย มีฝูง เหรือบลิ้นไร ตอมไต่ดูดเลือด ควายน้ำตาไหล พรากๆ ร่ำร้องด้วยความเจ็บปวด

บนหลังควายมีนกเอี้ยงสองสามตัวเกาะอยู่นกเอี้ยงเกาะหลังควายก็เพื่อช่วยจิกกินฝูงเหรือบลิ้นไรเป็นการพึ่งพิงอิงอาศัยซึ่งกันและกันด้วยความสงสาร สามเณรจึง เดินลงปลักโคลน ช่วยกอบโคลนพอกตัวให้ควาย ระหว่างนั้นสามเณรก็โดนเหรือบ ลิ้นไร กัดตอมไปด้วย

หลวงตาผ่านมาเห็นเหตุการณ์ จึงเอ่ยถามสามเณรขึ้นว่า เณรน้อยเจ้ากำลังทำกิจอันใดอยู่? สามเณรวิสัชนา ว่า กระผมกำลังบำเพ็ญโพธิญาณ เอาโคลนพอกตัวให้ควาย เพื่อหวังไม่ให้ควายโดน เหรือบลิ้นไรกัด เมื่อหลวงตาสดับตรับฟังคำพูดของสามเณร ท่านก็หยุดพิจารณาปลงธรรมสังเวช แล้วจึงกล่าวขึ้นว่า

ควายมีฝูงนกเอี้ยงคอย จิกกินเหรือบลิ้นไร แต่พอควายมานอนปลักโคลนนกเอี้ยงจึงเกาะไม่ได้ถนัด สามเณร มีเมตตากรุณาช่วยพอกโคลนให้ควายนับเป็นสิ่งที่ดี แต่สามเณรก็จะต้องเปรอะเปื้อนโคลนไปด้วย ธุระการเลี้ยงดูควายนี้ควรเป็น ธุระของเจ้าของควาย มิใช้กิจของผู้ปฏิบัติธรรม หากสามเณรละทิ้งกิจคือการปฏิบัติธรรมย่อมต้องถูกชาวบ้านติเตียนแน่แท้

การแสวงหวัง โพธิญาณ บำเพ็ญประโยชน์เพื่อสัตว์โลกเป็นสิ่งที่ดี แต่ควรกำจัดกิเลสในจิตใจตัวเองให้สะอาดหมดจดเสียก่อน อุปมาเหมือน การนำน้ำใสไปใช้ล้างสิ่งสกปกจึงจะหายคลายความเน่าเหม็น แต่ถ้าหาก น้ำจิตของเรายังขุ่นมัว ด้วยกิเลสเหตุเศร้าหมอง การนำน้ำจิตขุ่นมัวเศร้าหมองไปล้างสิ่งเน่าเหม็นสกปก ก็ย่อมจะยิ่งสกปรกทวีคูณขึ้น

ถ้าสามเณรอยากจะช่วยควายด้วยจิตใจที่ยังขุ่นมัวอยู่ ก็จงสึก ออกไปจากวัด ตั้งหน้าตั้งตาทำงานเก็บเงินไปขอซื้อควายจากเจ้าของควาย แล้วจงคอยหมั่นทะนุถนอมอาบน้ำ สุมไฟไล่ยุง ไล่ตัวเหรือบริ้นไรให้ควาย ทำให้เหมือนโคลงสี่สุภาพ ที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงเคยแต่งขึ้นต้นไว้สองบาทแรก แต่ทว่ายังทรงติดขัดคิดไม่ออก จึงให้พระมหาราชครูนำไปแต่งต่อ พระมหาราชครูนำโคลงสองบาทนี้กลับถึงบ้าน ศรีปราชญ์ผู้เป็นลูกชายซึ่งตอนนั้น อายุประมาณ 12 ขวบ แอบแต่งสองบาทสุดท้ายจนจบ โดยเขียนโคลงนั้นลงบนกระดานชนวน มีใจความว่า


อันใดย้ำแก้มแม่ หมองหมาย
ยุงเหรือบฤาริ้นพราย ลอบกล้ำ
ผิว์ชนแต่จักกราย ยังยาก
ใครจักอาจให้ช้ำ- ชอกเนื้อเรียมสงวน

อะไรที่มุ่งหมายจะให้แก้มของน้อง ต้องหม่นหมอง
ยุงเหรือบหรือริ้นพราย ที่จะมากล้ำกรายแก้มน้อง (นั้นอย่าหวัง)
ผิ่ว่า ประชาชน จะเข้ามากล้ำกราย (ในเขตพระราชฐาน) นั้นยังยาก
ไม่ว่าใครหรือสิ่งใดก็ไม่สามารถที่จะทำให้ผิวเนื้อของน้องต้องช้ำชอก เพราะพี่นี้คอยสงวนไว้

(สมเด็จพระนารายณ์มหาราช และศรีปราชญ์)


โคลงสี่สุภาพนี้สรุปได้ใจความสั้นๆ ตรงกับสำนวนที่ว่า ริ้นไม่ให้ไต่ ไรไม่ให้ตอมนั่นเอง สามเณรน้อยเจ้าจะทำได้ดังโคลงสี่สุภาพนี้หรือไม่ ? ถ้าคิดว่าทำไม่ได้ ก็จงพิจารณาอุเบกขา คือการวางเฉย บำเพ็ญจิตของตนให้ผ่องแผ้ว ใสสะอาดรู้จักปล่อยวางในบางเรื่อง อันว่าสัตว์โลกย่อมเป็นไปตามยถากรรมของตน

เณรน้อยได้ฟังคำของหลวงตา บังเกิดดวงตาเห็นธรรม เหมือนแหวกม่านมองเห็นตะวัน กระโดดลุกขึ้นจากปลักโคลน ปล่อยให้ควาย จมปลักต่อไป ควายยังคงสบายตัว ไม่โดนเหรือบริ้นไร มากัดกินได้ชั่วระยะเวลาหนึ่ง

มนุษย์นั้น เมื่อยังมืดบอด ก็มักจะทำตัวจมปลักเยี่ยงควาย ใช้โคลนแห่งกิเลสตัณหาและกามารมณ์เข้าช่วยบำบัดทุกข์จากเหรือบริ้นไร ปลักโคลนแห่งกิเลสตัณหาและกามารมณ์ย่อมจะช่วยดับทุกข์ได้ชั่วระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น ตราบใดที่มนุษย์นั้นยังจมอยู่ในปลักโคลนแห่งกิเลสตัณหาและกามารมณ์ ความทุกข์ร้อนทุรนทุรายย่อมบรรเทาได้ชั่วขณะ แต่เมื่อลุกออกจากปลักโคลนแห่งกิเลสตัณหาและกามารมณ์ก็ย่อมหนีไม่พ้นที่จะต้องประสบพบกับเหรือบริ้นไรแห่งความทุกข์ ทุกครั้งไป

เราจึงเห็นมนุษย์เป็นจำนวนมาก เมื่อมีความทุกข์ทางกาย เมื่อมีความความทุกข์ทางใจ เครียดหรือกลุ้ม ก็จะหันหน้าเข้าหาอบายมุข หรือทำในสิ่งที่ตนเองเห็นว่าจะนำมาซึ่งความสุขใส่ตน สิ่งเหล่านี้ก็คือ ปลักโคลนแห่งกิเลส อันจะช่วยบรรเทาทุกข์ได้ชั้วครั้งชั่วคราวเท่านั้น

ดูก่อนผู้เห็นธรรม ผู้เห็นธรรมย่อมเห็นโคลนเป็นสิ่งสกปรก ไม่น่าพิศมัย และมองว่าการนอนจมปลักโคลน เป็นสิ่งเสียเวลา ควายเอยจงลุกขึ้นเถิดแล้วเดินไปหาฝูงนกเอี้ยง ควายเมื่อลุกออกจากโคลนก็จะกลายเป็นมนุษย์ เมื่อยังเป็นมนุษย์หากกระโจนลงปลักโคลนตมก็ไม่ต่างไปจากควาย ดอก



สัญลักษณ์

ควาย ก็คือคนโง่ในโลกย์
ปลักโคลน คือ กิเลส ต่างๆ มีกามารมณ์เป็นอาทิ
เหรือบ ริ้น ไร คือความทุกข์ อันเกิดจากความรัก เป็นอาทิ
นกเอี้ยง คือ กัลยาณมิตร
เจ้าของควาย ก็คือ เจ้าของควาย
สามเณร คือ ปุถุชน
หลวงตา คือจิตสำนึกของปุถุชนเอง

เอวังก็มีด้วยประการฉะนี้

สิ่งพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์

(1) duelliscool, "buffalo-2.jpg" [ http://www.duelliscool.net/Sulawesi-buffalo-2.jpg ]. 25 March 2008.

ที่มา http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=tao