การศึกษาก้าวหน้า ด้วยกาลามสูตร 10 ข้อ

คอลัมน์ สยามประเทศไทย

โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ



ระบบการศึกษาของไทย สอนให้ "ไม่รู้จักคิด" เพราะเน้นให้เชื่อฟังอย่างยอมจำนนต่อคำสอนของครูอาจารย์ ส่งผลให้วิถีคิดของคนในสังคมล้าหลังกว่าประเทศเพื่อนบ้านและประเทศอื่นๆ ในโลก นี่แหละทำให้สังคมไทยไม่ก้าวหน้าทางการเมือง, เศรษฐกิจ, และอื่นๆ ดังเห็นอยู่แล้ว

ท่านพุทธทาส มี "เทศนาปราศรัย" เรื่องกาลามสูตร 10 ข้อ เอาไว้อย่างถี่ถ้วน ผมคัดมาพิมพ์ให้อ่านตั้งแต่ฉบับวันศุกร์ที่ 2, วันจันทร์ที่ 5 มกราคม 2552 จนถึงวันนี้จะคัดบทสรุปของพุทธทาสที่เน้นว่าไม่ให้เชื่อเพราะเพียงแต่เป็นตำราดังนี้ "ขอให้ทำความเข้าใจให้ดีๆ อย่าได้ตกเป็นทาสของความงมงาย 10 ประการนั้น, แต่ขอบอกว่า พระพุทธเจ้าท่านไม่ได้ห้ามไม่ให้เกี่ยวข้องกับสิ่งทั้ง 10 ประการนั้น แต่จะเกี่ยวข้องกับสิ่งเหล่านั้น สำหรับนำมาใคร่ครวญได้ตามสมควร

จะฟังเขาพูดก็ได้ จะฟังเสียงเล่าลือก็ได้ แต่ยังไม่เชื่อ เอามาใคร่ครวญดูว่ามันจะดับทุกข์ได้หรือไม่, ถ้ามีวี่แววว่าจะดับทุกข์ได้ ก็ลองปฏิบัติดูได้ แล้วจึงค่อยเชื่อ

ข้อ 4 ซึ่งเป็นข้อร้ายแรงที่สุด สำหรับการศึกษาสมัยนี้ คือไม่ให้เชื่อเพราะเพียงแต่มีที่อ้างในปิฎก

คำว่าปิฎกนี้ในภาษาไทยแปลกันว่า ตำรา คือข้อความที่ได้เขียนลงเป็นลายลักษณ์อักษรแล้ว, ถ้ายังไม่ได้เขียน ก็ยังไม่เรียกว่าปิฎก

คำว่าปิฎกๆนี้ ใช้กับตำราของชาวบ้านก็ได้ และใช้กับตำราของทางศาสนาก็ได้

ข้อที่ 5 ที่ไม่ให้เชื่อโดยเหตุผลทางตรรกะนั้น เพราะว่าเรื่องตรรกะนั้นเด็กๆ ก็ทำได้ เหตุผลที่เด็กๆ เขาใช้กันนั้นก็เป็นตรรกะได้หมือนกัน ใช้กันจนกระทั่งเป็นผู้ใหญ่ ถึงกับมีหลักวางไว้เป็นศาสตร์ศาสตร์หนึ่งไปแล้วก็ตาม ก็อย่าได้ถือเป็นหลักตายตัว ว่ามันถูกต้องตามหลักแห่งตรรกะนั้น แล้วมันจะดับทุกข์ได้ไปเสียทั้งหมด มันยังดับทุกข์ไม่ได้ก็มี,

ดังนั้น การที่จะอ้างหลักทางตรรกะ หรือทางนยะ ซึ่งเป็นข้อที่ 6 แล้วเอามาเชื่อถือนั้นมันก็ไม่ถูก มันจะกลายเป็นทาสของตรรกะ เป็นทาสของนยะ เหมือนที่กำลังเป็นกันอยู่มากสมัยนี้ ซึ่งอะไรๆ ก็อ้าง Logic บ้าง อะไรๆ ก็อ้าง Philosophy บ้าง มันก็จะเป็นทาสของสิ่งเหล่านั้นมากเกินไป ไม่เป็นอิสระ.

แต่ว่า จะเอาวิธีตรรกะมาใช้บ้างก็ได้ ถ้ามีความรู้ เรากล้าท้าทายว่า ถ้าใครมีความรู้เรื่องตรรกะวิธี คือการคิดอย่างตรรกะนั้น จะเอามาจับกับหลักธรรมะในพระพุทธศาสนานี้ดูก็ได้

ข้อ 7 การตรึกตามอาการ หรือ Common sense นั้น ใครมีก็ใช้ได้ แต่อย่าเพิ่งทึกทักเอาว่ามันเป็นอย่างนั้น. มันต้องมาทำให้เป็นเรื่องดับทุกข์ได้ โดยวิธีของสติปัญญาสูงสุดที่เรียกว่ายถาภูตสัมมัปปัญญา คือปัญญาเห็นตามที่เป็นจริงโดยชอบของตน.

ข้อที่ 8 ที่ว่าตัวมีทิฏฐิอย่างไร มีความเชื่อย่างไร พออะไรมีมาเข้ากันได้ หรือพิสูจน์ได้ด้วยทิฏฐิ หรือความเชื่อของตัว แล้วก็ถือเอา, อย่างนี้มันไม่ถูก ; แต่ว่าจะลองเอาทิฏฐิหรือความเชื่อของตน ไปวัดดูจับดูก็ทำได้.

ข้อ 9 ข้อ 10 ซึ่งเป็นเรื่องเกี่ยวกับบุคคลนั้น จะลองทดสอบดูก็ได้ ว่ามันมีอะไรน่าเชื่อน่าฟัง ก็ฟังได้ ไม่ห้าม เพียงแต่ว่าอย่าเพิ่งเชื่อหรือรับเอาทันที.

แม้ข้อที่ว่า สมณะผู้พูดเป็นครูของตน ท่านพูดท่านสอนอะไรก็ฟังได้ แต่ไม่รับเอาทันที. พระสารีบุตรมีคุณธรรมข้อนี้ และยืนยันต่อพระผู้มีพระภาคเจ้า, ก็ทรงอนุโมทนา. ข้อนี้เป็นสิ่งสูงสุดที่พระพุทธเจ้าทรงประทานเสรีภาพแก่สาวกของพระองค์.?

สื่อทุกประเภท ควรเผยแพร่เรื่องกาลามสูตรจาก "เทศนาปราศรัย" ของท่านพุทธทาส ให้เป็นการศึกษาทางเลือกของคนทั่วไปและของสื่อเอง อย่างน้อย ก็ให้เป็นที่รู้ทั่วกันว่า "รื้อ-สร้าง" อย่าง Post-modern มีล่วงหน้านานมาแล้วใน กาลามสูตร

หน้า 21 มติชน 5 มค.52