ตามคำที่ครูบาอาจารย์ผมสอนมา และตามแหล่งอ้างอิงต่าง ๆ ที่ผมประมวลไว้ พออรรถาธิบายได้คร่าว ๆ ดังนี้ครับ

กลอนนิราศ ก็คือกลอนชนิดหนึ่งครับ ฉันทลักษณ์เหมือนกลอนแปดหรือกลอนสุภาพทุกประการ 

เพียงแต่มีข้อแตกต่าง ๒ ประการครับ

ข้อ ๑ --- ในบทแรกของการเริ่มเรื่อง จะเริ่มต้นด้วยวรรคที่สอง (ซึ่งเราเรียกวรรคที่สองว่า วรรครับ)

ขอยกตัวอย่างบทแรกจากนิราศภูเขาทอง ของครูกลอนสุนทรภู่นะครับ

"๏ เดือนสิบเอ็ดเสร็จธุระพระวสา

รับกฐินภิญโญโมทนา

ชุลีลาลงเรือเหลืออาลัย"

จากนั้น เราก็จะแต่งโดยพรรณนาบอกเล่าสิ่งที่พบเห็น เช่น สถานที่ ผู้คน ธรรมชาติ โดยสอดแทรกความรู้สึกที่เกิดขึ้น ณ ตอนนั้น โยงไปถึงบุคคลอันเป็นที่รักที่จากพรากมา เช่น การแสดงความห่วงใยอาลัยอาวรณ์ไปด้วยเป็นครั้งคราว (ครูของผมเคยกล่าวติดตลกว่า ถ้ากวีไม่มีแฟน ก็ต้องอุปโลกน์ขึ้นมา)

แต่นิราศบางเรื่อง กวีก็มิได้เน้นอาลัยอาวรณ์นางอันเป็นที่รัก แต่คิดถึงบุคคลอื่นแทน เช่นนิราศภูเขาทอง ซึ่งสุนทรภู่ห่วงหาอาลัยองค์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยซึ่งเสด็จสวรรคต และนอกจากนี้สุนทรภู่ยังโยงสิ่งที่พบเห็นเปรียบกับศีลธรรมด้วย เช่น ไปถึงโรงเหล้า ก็กล่าวถึงศีลข้อห้า ไปถึงบ้านงิ้ว ก็กล่าวถึงศีลข้อสาม --- นับว่าเป็นการเล่นคำที่จรรโลงงดงามมาก

และสุดท้าย ข้อ ๒ --- เมื่อคุณแต่งจนจบเรื่อง ให้คำสุดท้ายของบทสุดท้าย ใช้คำว่า เอย ครับ (พูดง่าย ๆ คือ ลงท้ายด้วยคำว่า เอย นั่นเอง) 

ส่วนเกร็ดรายละเอียดต่าง ๆ ที่ผมหลุดไปหรือมิได้กล่าว รอความเห็นอื่น ๆ มาเพิ่มเติมนะครับ ส่วนสิ่งที่ผมอธิบายไป เป็นสิ่งหลัก ๆ ที่ควรทราบในการแต่งนิราศครับ