การเมืองในกวีของ “คุณพุ่ม”

บรรณาลัย / โชติช่วง นาดอน วันเสาร์

“คุณพุ่ม” เป็นกวีหญิงที่มีชื่อเสียงมากในรัชกาลที่สาม สำนวนกลอนของ “คุณพุ่ม” มีชิ่อในทางเฉียบคม กร้าว

บทกลอนที่แสดงถึงเรื่องการเมือง(ส่วนตัว)ระหว่างคุณพุ่มกับรัชกาลที่สาม มีปรากฏในเรื่อง “เพลงยาวคุณพุ่มแต่งเฉลิมพระเกียรติ” (รัชกาลที่สามและรัชกาลที่สี่) พิมพ์แจกในงานกฐินพระราชทาน มหาเสวกโท พระยาเสถียรสุรประเพณี ปลัดบาญชีกระทรวงวัง ณ วัดราชคฤห์ พุทธศักราช 2464

ท่านผู้อ่านก็คงรู้ ๆ กันอยู่แล้วว่า “คุณพุ่ม” กวีหญิงของสยามยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์นั้น ท่านเอียงความนิยมไปทาง “วังล่าง” หรือวังเจ้านายฝ่ายลาวเวียงจันทน์ ที่บางยี่ขัน

บางยี่ขันและวัดคฤหบดีนั้น เป็นถิ่นสำคัญของ “ลาวเวียง” สายเวียงจันทน์

บิดาของคุณพุ่มคือ “พระยาราชมนตรี(ภู่)” เป็น คนสนิทของสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และคุณพุ่มเองก็เคยอยู่ “วังใน” ได้เป็นตำแหน่งสูงถึง “พนักงานพระแสง”

บิดาของคุณพุ่ม คือพระยาราชมนตรีนั้น มิใช่บุคคลธรรมดาสามัญเลย ท่านมีอิทธิพลมาก ๆ ในยุครัชกาลที่สาม

แต่เมื่อดูกลอนของ “คุณพุ่ม” แล้ว จะเห็นเนื้อความการเมืองซ่อนนัยอยู่ว่า คุณพุ่มนั้น มีปัญหากับรัชกาลที่สาม

เนื้อความใน “เพลงยาวเฉลิมพระเกียรติ” ของคุณพุ่มตอนใกล้จะจบนั้น เขียนว่า (สะกดการันต์ตามต้นฉบับเดิม)

๐ อันเรื่องราวกล่าวข้อยอพระเดช     วิรัติเจตนาจิตรดำฤษณา

ให้ครึกครื้นยินอยู่คู่สุธา                     โดยสำคัญปัญญาของนารี

แต่ผู้ฟังยังจะติว่าริเรื่อง                       ไม่เรียงเรื่องบงกชบทศรี

พระนั่งเกล้าเจ้าจังหวัดปัถพี               ไยจึงหมีกล่าวก่อนไว้ตอนกลาง

ก็ไม่เป็นเช่นนั้นท่านอย่านึก                จะจารึกบทรัชก็ขัดขวาง

เดิมพระหน่อวรนารถทั้งน้องนาง       กับสุรางค์รุ่นรุ่นพวกคุณจอม

ให้เงินตราค่าจ้างร่างบำราศ                 สิบสองบาทเขียนบทประณตถนอม

ทั้งแพรผ้าสารพัดจัดให้พร้อม             เธอไม่ยอมแก่งแย่งต้องแต่งตาม

ใจผู้อยู่อู่ผ่อนผู้นอนนิ่ง                         นี่จัดจริงจดเจือไว้เผื่อถาม

ที่คัดข้อยอพระยศประณตพระนาม      จึงเป็นความละลอกฉลองอยู่สองตอน

คิดพระคุณมุลลิกานราราช                    บรมบาทบพิตรอดิศร

ยอพระยศบทนรินทร์เพียงดินดอน       ไหวสะท้อนถึงกระทั่งหลังอานนท์”

ต่อไปเป็นคำกลอนสดุดีสมเด็จพระนั่งเกล้า ฯ ยาว 12 วรรค จะข้ามไป เพราะพื้นที่น้อย

จะนำบทกลอนที่เป็นเรื่อง “การเมือง” ที่คุณพุ่ม สารภาพความคิดของตน ที่หลงเข้าใจผิดสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ

๐ ศีลอะพรหมสมหวังฉันทั้งชาติ          ยังไม่ขาดเป็นวิสุทธิราศี

บทอาบัติอัศธรรมกรรมไม่มี                ในชาตินี้เป็นผู้หญิงนึกชิงชัง

ชาติหน้านั้นฉันหมายเป็นชายโฉม       ให้เสร็จโสมนัศสมอารมณ์หวัง

ถึงสพัญบรรพชาปัญญาพลัง               พบพระนั่งเกล้ากระษัตริย์ลัทยา

ในชาตินี้มิได้อยู่ชูฉลอง                        เพราะคะนองหนีบุญมุ่นโมหา

ดูกงจักรหักเห็นเป็นผกา                      ต้องออกมาใช้ชาติ์ญาติเวร

ได้อภิวาทเพียงพระราชโอรสรัก          คอยห้ามหักโศกหายคล้ายพิมเสน

คือกรมหมื่นสุชำอัมเรนทร์                 นฤเบนร์บดินทร์นรินทร ๐

น่าคิดว่า คุณพุ่มสารภาพ(ตอนแก่)ว่า เห็นกงจักรเป็นดอกไม้

แล้วใครหรืออะไรเล่า คือกงจักรและดอกไม้ !

คุณพุ่มบอกเพียงว่า ท่านเห็นกงจักรเป็นดอกไม้ เลยมิได้รับใช้สมเด็จพระนั่งเกล้าฯ

เหตุเป็นเพราะ ตัวคุณพุ่มนั่นเองที่มองอะไรผิด ๆ ดังที่ท่านเขียนว่า

๐ ในชาตินี้มิได้อยู่ชูฉลอง                  เพราะคะนองหนีบุญมุ่นโมหา

ดูกงจักรหักเห็นเป็นผกา                   ต้องออกมาใช้ชาติ์ญาติเวร ๐