“แหล่งวัตถุดิบสำคัญที่สุดของงานเขียนที่ดีก็คือ คัมภีร์กุรอานและฮาดิช (คำสอนของท่านนบีโมฮัมหมัด) สิ่งเหล่านี้จะช่วยเพิ่มพลังและความคิด เสริมให้เรื่องหนักแน่นขึ้น ช่วยให้นักเขียนสามารถสร้างตัวละครที่สมจริง สามารถบรรลุถึงจุดมุ่งหมายสูงสุดในงานเขียน และพัฒนาตัวละครให้เป็นบุคคลสมบูรณ์ การที่จะสร้างงานร้อยแก้วหรือร้อยกรองจากแหล่งวัตถุดิบเหล่านี้มิใช่เรื่องง่ายเลย แน่ละ..ต้องมีความชัดเจน นอกจากนั้นแล้วนักเขียนต้องเป็นนายภาษา สามารถหยิบเทคนิคทางภาษามาใช้ให้สอดคล้อง มีความช่ำชอง แล้วจึงลงมือเขียน”

ชะห์นูน บิน อะหมัด

จากนิตยสารเอเชียวีค ฉบับ ๙ พฤศจิกายน ๒๕๒๒

ชะห์นูน บิน อะหมัด ผู้เขียน “ทาสแผ่นดิน” กับอุสมาน (โอซามะ) อาหวัง กวีที่เป็นแรงบันดาลใจให้กับนักเขียนคาบสมุทรมลายู นับเป็นนักเขียนรุ่นก่อตั้งของสมาคมนักเขียนแห่งชาติมาเลเซีย พวกเขาก่อตั้งสมาคมในแบบ “พลัดถิ่น” เพราะรัฐบาลไม่ให้ความเหลียวแล มิหนำซ้ำยังถือว่านักเขียนเหล่านี้เป็นฝ่ายตรงกันข้ามอีกด้วย ทั้งที่การก่อเกิดของสมาคมนักเขียนหรือ PENA นั้นเกิดในสมัยที่มาเลเซียได้รับเอกราชจากอังกฤษแล้ว สำนักงานของสมาคมนักเขียนมาเลเซียจึงไปตั้งอยู่ที่เกาะสิงคโปร์ ปัจจุบันสมาคมนักเขียนของมาเลเซียนอกจาก PENA แล้วยังมีการก่อตั้ง CAPENA ของนักเขียนรุ่นใหม่ขึ้นมาอีกหนึ่งสมาคม ทั้งสองสมาคมมีเครือข่ายนักเขียนแยกย่อยประจำรัฐต่าง ๆ

                แม้ชายแดนของไทยกับสหพันธรัฐมาเลเซียจะต่อกัน ผู้คนเคยไปมาหาสู่ ใช้ภาษาเดียวกัน ภาษาในท้องเรื่องของชะห์นูนจะเหมือนกับภาษาของคนสายบุรี แต่ในสมัยนี้ความถ่างของความสัมพันธ์เพิ่มมากกว่าสมัยเมื่อ ๕๐ ปีที่แล้วมามากมาย เมื่อเราอ่านข่าวการเสียชีวิตของ โอซามะ บิน ลาเดน ทำให้เราอาจจะไม่คิดว่าชื่อแบบนี้ก็มีในบ้านเรา เพราะหากเราย้อนกลับไปเพียงชั่วอายุคนคำว่ามะหะหมัดนั้น คนไทยเรียกย่อว่า “หมาด” ร้านโรตีบังหมาดที่อยุธยาจึงไม่ใช่ภาษาที่แปลก และนั่นหมายถึงเมื่อเราได้ยินชื่อบินลาเดน อาจทำให้เรานึกชื่อไทย ๆ ของเขาได้ว่า “โอซามะ” นั้นก็คือ “อุสมาน” คำกลางที่ใส่ “บิน” เข้ามาย่อมหมายถึงลูกชาย เหมือนเรื่องสั้นของไพฑูรย์ ธัญญา ที่ชื่อละครคือบิน อะซัน ก็คือเป็นลูกชายของอะซัน เป็นต้น

                ความห่างโดยเวลาไม่นานทำให้เราห่างกันเกือบทุกเรื่อง ขณะที่โลกตะวันตกใกล้เราเข้ามาทุกขณะจิต กลายเป็นโลกไร้พรมแดน

                โลกไร้พรมแดนก้าวข้ามประเทศอาเซียน เหมือนลัดนิ้วมือเดียว ทำให้เราสัมผัสโลกที่แข็งแรงด้วยระบบเศรษฐกิจทุนนิยม ได้มากกว่าคนที่อยู่ใกล้แค่จมูก

                การรวมตัวของประชาคมอาเซียนในระยะที่ผ่านมาก็มิได้หลอมรวมผู้คนเข้าเป็นประชาคม ยิ่งมองว่าวัฒนธรรมเป็นเรื่องรอง จิตวิญญาณของผู้คนถูกทอดทิ้ง ความทิ้งห่างยิ่งขยายตัวออก เช่นเดียวกันความร่วมมือต่าง ๆ เมื่อไม่มีการแลกเปลี่ยนระหว่างคนในสังคม มีเพียงการค้าขายเอากำไร ยึดติดกับผลประโยชน์ ย่อมหาความเป็นมิตรได้ยาก

                ในปี ค.ศ. ๒๐๐๐ สถาบันเดวาน บาฮาซา ดาน พุสทากา หรือสถาบันภาษาและหนังสือของประเทศมาเลเซีย ได้รวบรวมผลงานเด่นของนักเขียนอาเซียนออกมาเป็นภาษาอังกฤษ ๑ เล่ม ภาษามลายู ๑ เล่ม เป็นรวมเรื่องสั้นชื่อ “คนบนสะพาน” (นำเอาเรื่องสั้นของไพฑูรย์ ธัญญา เป็นชื่อปก) หรือ People on the Bridge (An anthology of ASEAN shot story) หรือ Orang di Jambaan ในภาคภาษามลายู ทำให้เราเห็นผลงานเรื่องสั้นของนักเขียนรุ่นใหม่ที่เป็นกระดูกสันหลังคนสำคัญของภูมิภาคนี้อย่างเช่น

                นักเขียนบรูไน เช่น มุสลิม เบอรมัต เลอมัน อะหมัด ฮัจยีมูฮัมหมัด ซาและห์ลาติฟฟ์ มุสสิดี เพ็งหิรัญ ฮัจยีอาลี

                นักเขียนอินโดนีเซีย เช่น ปูตู วิจายา มาเรียน คาต็อปโป บูดี ดารมา อุมาร์ คะยัม โกราซอน โปอีค อะหมัด โตฮารี

                นักเขียนมาเลเซีย เช่น ซามัด ซาอิด อับดุลเลาะห์ อุสเซน อารีนะ วะตี เกมาลา อะซีซี ฮัจยีอับดุลลาห์ ซิตี ไซนอน อิสมาอิล อุสมาน กะลันตัน เกริส มาศ ชะห์นูน อะหมัด

                นักเขียนฟิลิปปินส์ เช่น นิค โจอาควิน เอดิเบอโต ติเอมโป อัลเฟรด ยูซัน บิเอนเวนิโด ซันโตส

                นักเขียนสิงคโปร์ เช่น มะสุหรี เอสเอ็น หว่อง เม็งวุน บาลากริชนัน อาร์เธอร์ ยัป สุรัตมัน มารกาซัน โฮ มินฟอง

                และนักเขียนไทยที่ได้รับการเลือกเรื่องไปแปล เช่น อัศศิริ ธรรมโชติ วาณิช จรุงกิจอนันต์ ไพฑูรย์ ธัญญา ศิลา โคมฉาย อัญชัน และกนกพงศ์ สงสมพันธุ์

                สถาบันเดวาน บาฮาซา ดาน พุสทากา เป็นสถาบันที่มีภารกิจเกี่ยวกับการพิมพ์ การศึกษา การอ่าน การวิจัยวรรณกรรม และการสร้างสรรค์สื่อสิ่งพิมพ์ เป็นหน่วยงานอิสระที่รับงบประมาณจากกระทรวงศึกษาธิการ สถาบันบาฮาซา (ภาษา) ในคาบสมุทรมลายูต่างก็มีรูปแบบคล้ายคลึงกับสถาบันเดวานของมาเลเซีย ดังนั้นการพูดถึงภารกิจและการดำเนินงานของสถาบันเดวานในมาเลเซีย คงทำให้เห็นภาพโดยรวม (ซึ่งแตกต่างกันบ้างในรายละเอียด)

                สถาบันเดวานแห่งนี้ก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๙ เพื่อปกป้องภาษามลายูและวรรณกรรมมลายู เกิดขึ้นท่ามกลางการเรียกร้องเอกราชจากการครอบครองของอังกฤษ ที่กำลังทำให้จิตวิญญาณของคาบสมุทรมลายูหายไป บทบาทอันยาวนานทางด้านของการส่งเสริมวรรณกรรมจึงทำให้สถาบันแห่งนี้กลายเป็นผู้กุมชะตากรรมการศึกษาด้านภาษาและวรรณกรรมของมาเลเซียไปโดยปริยาย กล่าวคือเป็นผู้พิจารณาว่าวรรณกรรมเรื่องใดจะได้รับการเลือกเป็นแบบเรียนของแต่ละปี นั่นหมายความว่าหากสถาบันเดวานเลือกหนังสือเล่มใด หนังสือเล่มนั้นจะได้รับการพิมพ์เพียงพอต่อการแจกจ่ายไปยังทุกโรงเรียน นักเขียนจะได้ค่าลิขสิทธิ์เต็มเม็ดเต็มหน่วย เรียกว่าสามารถตั้งตัวได้เลย

                ที่ทำการสถาบันเดวานเป็นอาคารสูงโดดเด่นอยู่ในย่านเมอเดก้าเก่า ชั้นล่างสุดเป็นร้านหนังสือ ที่ทำให้เรารู้โดยทันทีว่าสถาบันแห่งนี้ให้ทุนหน่วยงานในการผลิตหนังสือ นิตยสาร หลายเล่ม หลายสาขา ตั้งแต่วรรณกรรม ไปจนถึงเทคโนโลยี ชั้นสามและสี่เป็นห้องสมุดขนาดใหญ่ เป็นเก็บรวบรวมหนังสือ วารสาร ตำรา เอกสารโบราณ ฯลฯ โดยมีภารกิจหลักคือการเก็บรวบรวมงานพิมพ์ที่เกี่ยวข้องกับโลกมุสลิม ไม่ว่าจะเป็นเอกสารภาษาจีน เยอรมัน ไทยหรืออื่น ๆ หน้าที่ประการต่อมาคือการให้บริการแก่คนทั่วไปที่จะค้นคว้าหาข้อมูลเพื่อศึกษาวิจัย

                เมื่อปี ค.ศ. ๒๐๐๑ ยูเนสโกได้มอบรางวัลดีเด่นในการบริการข้อมูลเกี่ยวโลกมุสลิมให้กับห้องสมุดของสถาบันนี้ด้วย

                ในเรื่องวรรณกรรม สถาบันแห่งนี้มีภารกิจ ๓ ประการคือ

๑.       ดูแลเรื่องภาษา

๒.     ดูแลส่งเสริมวรรณกรรม

๓.      ดูแลส่งเสริมการผลิตหนังสือ

วรรณกรรมในมาเลเซียถูกแยกออก ๗ สาขา คือ วรรณกรรมสมัยใหม่ วรรณกรรมคลาสสิค วรรณกรรมเปรียบเทียบ วรรณกรรมวิจารณ์ วรรณกรรมแห่งชาติ วรรณกรรมระหว่างประเทศ และการผลิตงานวรรณกรรม

การผลิตวรรณกรรมของสถาบันแห่งนี้ไม่มีเรื่องขาดทุน เพราะอาศัยงบประมาณจากรัฐ หนังสือที่ผลิตออกมาสามารถขายเพื่อทำรายได้ให้กับตัวเอง ไม่ต้องส่งเงินคืนรัฐ เพราะเป้าหมายคือการส่งเสริมหรืออุดหนุน สถาบันแห่งนี้จึงต้องคิดสร้างสรรค์ได้ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นการสัมมนา การพิจารณารางวัลนักเขียนแห่งชาติ อุดหนุนเงินค่าเดินทางแก่นักเขียนแห่งชาติเมื่อได้รับเชิญไปสัมมนาที่ต่างประเทศ โดยที่พักนั้นต้องสมฐานะ (ระดับห้าดาว)

งานพิมพ์วรรณกรรมของสถาบันเดวานเริ่มต้นที่ ๖๐,๐๐๐ เล่ม (หากเป็นหนังสือแบบเรียน) และ ๑๐,๐๐๐ เล่ม (สำหรับวรรณกรรมทั่วไปที่ไม่ใช่แบบเรียน) นอกจากนี้แล้วสถาบันเดวานยังได้งบสนับสนุนจากธนาคารโลกสำหรับพิมพ์หนังสือแบบเรียนที่เป็นหนังสือดีที่ควรจะได้อ่าน

อย่างไรก็ตาม วรรณกรรมที่โดดเด่นของคาบสมุทรมลายูที่มีความเข้มข้นมาจากกระแสเรียกร้องอิสรภาพ เมื่อมาถึงยุคใหม่ได้กลายเป็นข้อจำกัดที่ทำให้นักเขียนในพื้นที่ตรงนั้นมีกรอบคิดบางอย่าง รวมกับบทบาทของการเขียนในกรอบศาสนา ทำให้การพัฒนาไปสู่สากลหรือการเขียนในเชิงสากลของกลุ่มประเทศมุสลิมมีนักวรรณกรรมมลายูวิจารณ์อย่างตรงไปตรงมาว่า ล้าหลังกว่าการเขียนของวรรณกรรมไทย

อับดุล ราซัค ปาแนมาแล ได้เขียนเรื่องข้อจำกัดทางเสรีภาพในโลกจินตนาการ ที่เป็นปรากฏการณ์การอ่านและการเขียนในโลกมุสลิมไว้ว่า ซัลมาน รุสดี ถูกคำสั่งฟัตวาให้สังหารชีวิตจากผู้นำทางจิตวิญญาณแห่งอิหร่าน อายาตุลละห์ อิมหม่าม-โคไมนี ฐานเพราะไปเขียนนวนิยาย The Santanic Verses ในหมู่นักอ่านมุสลิมเกิดปฏิกริยาต่อต้านถึงขนาดออกมาประท้วงกลางถนน ไม่พอใจที่ศาสนาของตนถูกดูหมิ่นดูแคลน ผ่านนวนิยายเล่มนี้

งานเขียนแม้จะเป็นโลกสมมุติและจินตนาการ ในทัศนะอิสลามแล้ว ต้องเคารพต่อเตาฮีด หรือต้องเคารพต่อศรัทธาศาสนา ทุกอย่างที่เป็นงานเขียนซึ่งปรากฏต่อสาธารณะ ไม่ว่าจะเป็นตำรา นิยาย การ์ตูน ภาพยนตร์ หากมีการหมิ่นเหม่หรือดูหมิ่นดูแคลนศาสนา ทั้งโดยเจตนาหรือไม่เจตนา จะได้รับการประนามหรือวิพากษ์จากมุสลิมโดยไม่มียกเว้น ภาพการ์ตูนล้อเลียนศาสดามูฮัมหมัดที่ตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ของสวีเดน จึงถูกมุสลิมทั้งโลกรุมประณาม

นักเขียนรางวัลโนเบล อย่างนากิ๊บ มาห์ฟูซ ก็เคยถูกปองร้ายจากคนกลุ่มหนึ่งที่บอกว่านวนิยายของมาห์ฟูซหมิ่นเหม่ต่อศาสนาอิสลาม หรือขัดกับความคิดผู้อ่าน นี่เองเมื่อเกิดเรื่องขึ้นกับซัลมาน รุสดี มาห์ฟูซจึงเป็นผู้หนึ่งที่ออกมาปกป้องและอธิบายว่ารุสดีกระทำไปเพราะเข้าใจศาสนามากกว่าคนอีกหลายคน การปกป้องศาสนาโดยไม่คิดวิพากษ์ก็เท่ากับทำลายศรัทธาในศาสนา

อย่างไรก็ดี แม้ว่าศาสนาดูจะเป็นข้อจำกัดในการเขียน แต่อีกด้านหนึ่งเราต้องยอมรับว่าพระมหาคัมภีร์อัลกุรอาน ที่เป็นกีตาบ (ตำรา) ซึ่งประชาชาติมุสลิมทั้งโลกยึดเป็นแนวปฏิบัตินั้น มันคือโคลงหรือกวีนิพนธ์ชั้นเยี่ยม ภาษาสำนวนมีชั้นเชิงสูงส่ง สวยงาม การถ่ายทอดเรื่องราวเชิงประวัติศาสตร์ ทำให้การอ่านคัมภีร์มีความตื่นเต้นเช่นเดียวกับอ่านนวนิยาย ด้วยภาษากวี

อยู่ที่ว่าวิธีการแบบนี้จะสามารถแหวกออกมาเป็นวรรณกรรมสมัยใหม่ ท่ามกลางข้อจำกัด เหมือนที่กาเบรียล การ์เซีย มาร์เกซ นำเอาข้อจำกัดของเรื่องเล่าแบบดั้งเดิมของละติน มาใช้เป็นวิธีในการเขียนได้อย่างลงตัว หรือเหมือนกับที่ชะห์นูน บิน อะหมัด ได้ให้ความคิดเอาไว้ว่าที่จริงหากมองว่าการเล่าเรื่องมิได้เป็นสิ่งใหม่ทั้งหมด แต่มาจากการสะสม ประกอบสร้างหรือต่อยอด เรื่องราวในพระคัมภีร์ก็เป็นทุนก้อนใหญ่สำหรับโลกมุสลิม เช่นเดียวกับที่ไบเบิลคือทุนก้อนใหญ่ให้อองเดร ฌีด นักเขียนฝรั่งเศส คว้ารางวัลโนเบลนั่นเอง

................................................................................

จาก หนังสือ ร่องรอยกาลเวลา : อ่านเขียนเรียนรู้เพื่อนบ้านอุษาคเนย์ ,ชินวัมน์ ตั้งสุทธิจิต บรรณาธิการ